7
G
ÖK-KÜRE
ʿAbdurraḥmān eṣ Ṣūfī’nin Gök-Küresi
olurlarsa olsunlar büyük bir tolerans ve anlayışla
entegre ve onların hocalığını kabul ederek,
bilimlere yeni bir kıvılcım kazandırdı. Sekizinci
yüzyılın ortalarında Hind kaynaklarına uzanıldı.
İki yüzyıl kadar süren bir resepsiyon ve asimilasyon
safhasından sonra yaratıcılığa ulaşıldı.
Bilimlerin İslam dünyasında ulaştığı yaratıcılık
safhası bazı alanlarda daha 8. yüzyılın ikinci
yarısında, bazı sahalarda ise 9. yüzyılın ortalarına
doğru gerçekleşmiş oldu. Bu yaratıcılık safhası
sonlara doğru sür’atin ve kantitenin düşmesiyle
beraber 800 yıl yani 16. yüzyılın sonlarına kadar
devam etti. Onların başardıklarının bugünküçük
bir kesimini biliyoruz. Ayrıntılı olarak saymaya
kalkışmak yerine şu şekilde ifade edilebilir:
Onlar diğer kültür dünyalarından, özellikle
Yunanlılardan aldıkları bilimleri geliştirdiler, yeni
bilimleri ortaya koydular; önderlik durumuna
geçecek kültür dünyasında ortaya çıkacak bazı
bilimlerin yollarını döşediler. “Büyük” ve
“yaratıcı” diye vasıflandırdığımız bilimin
800 yıl kadar süren bu safhasında Müslümanların
Arapça yazan Hıristiyan ve Yahudi
vatandaşlarının katkısı az olmadı.
Bilimler tarihine bu yaratıcı safhada nelerin
kazandırıldığının hepsini veya büyük bir kısmını
bilmekten henüz çok uzak bulunuyoruz; tamamını
tanımak belki hiç bir zaman mümkün
olmayacaktır. Ama bugün bildiklerimiz, bilimler
tarihinin en büyük birkaç safhasından biri
karşısında bulunduğumuzu duymamıza yetiyor.
Şüphesiz ki, içinde bulunulan devir faktörü ve
diğer bir çok koşullar, öncüllerle ardılların
başarılarının yön, karakter ve tabiatlarını etkiliyor.
Bilimler tarihçisi için, büyük safhaların kendine
has temel değerlerinin belirtilmesi işi kolay
olmuyor. Ben şahsen yıllar boyunca İslam bilimler
safhasının kendine has prensipleri olarak şunlara
ulaşabildiğimi sanıyorum:
1. Adil tenkit prensibi
2. Vazıh bir tekamül kanunu düşüncesi
3. Kaynak zikretmede diğer kültür dünyalarında
olduğundan daha çok gösterilen gayret
4. Bilim tarih yazarlığının 10. yüzyıldan itibaren
ortaya çıkışı ve gelişmesi
