İSLAM UYGARLIĞINDA ASTRONOMİ COĞRAFYA ve DENİZCİLİK - page 11

15
Yine, el-Bīrūnī’den öğrendiğimize göre,
bilimlerle bizzat uğraşmış olan
10
Emevi prensi
Ḫālid b. Yezīd, henüz 1./7. yüzyıl bitiminden
önce, içinde astronomik ögelerin de eksik
olmadığı, Ptoleme’nin adına bağlanmış
astrolojik χαρπός
(Kitāb es-Semere)
kitabı
Arapça’ya çevirtmiştir
11
. Müslümanların,
evrenin yapısı ve hareketlerine ilişkin
Aristoteles-Ptoleme tasavvurlarıyla erken
dönemde karşılaşmaları bağlamında,
Aristoteles’in adı altındaki uydurma περί
κόσμου
(Kitāb el-ʿĀlem)
’nun, henüz Hişām b.
ʿAbdülmelik (105-125/724-743) döneminde
Arapça’ya çevrilmiş olması da aydınlatıcıdır.
Bu kitabın kosmolojik-coğrafi ve meteorolojik
içeriğinden Müslümanlar şunları
öğrenmişlerdir
12
: «Dünya evrenin ortasında
bulunmaktadır. Evren tüm gökyüzüyle birlikte
sürekli olarak dönmektedir, bu yüzden
evrenin kendi kendine çevresinde
dönebileceği karşılıklı konumlanmış sabit iki
nokta arasında bir eksen bulunmalıdır. Bu iki
kutbun kuzeyde bulunanı, yeryüzünün alt
tarafında bulunan güneydeki kutbun aksine
devamlı görülebilir. Gökyüzünün ve yıldızların
tözü esîr olarak adlandırılır. Esîr bir unsur
olmakla birlikte, bilinen dört unsurdan ayrıdır
ve ebedidir. Sabit yıldızlar tüm gökyüzüyle
birlikte dairesel olarak dönerler; «ortalarında
dönence boyunca çapraz bir kemer halinde
gerilmiş zodyak diye anılan burçlar kuşağını
oluşturan daire on iki hayvan tarafından
bulundukları konumlara göre bölümlere
ayrılmıştır.» Yıldızların sayısı insanın
araştırma alanını aşmaktadır. Diğerleri, yani
hareketli yıldızlar (gezegenler) yedi tanedir.
Onlar doğaları, hızları ve yeryüzüne olan
uzaklıkları bakımından birbirlerinden
farklıdırlar, bağlandıkları iç içe geçmiş sabit
yıldız küreleriyle birlikte kendi yörüngelerinde
hareket etmektedirler.»
154/770 yılı gibi erken bir tarih,
Brahmagupta’nın
13
Siddhānta
adlı hayli
hacimli, karmaşık içerikli eserinin Halife
el-Manṣūr’un emriyle Sanskritçe’den
Arapça’ya çevrilebileceği kadar olgun bir
zamandı. Hint astronomisinin en önemli
eserlerinin tercüme edildiği dönem, Arap-
İslam kültür çevresinde bilimsel astronominin
başlangıcı olarak kabul edilebilir. Böylesine
erken bir dönemde Brahmagupta’nın
Siddhānta
adlı eserinin Arapça’ya
çevrilebilmesi olgusu ancak şu şekilde
açıklanabilir: Daha İslam’dan bir kaç yüzyıl
önce Sasaniler yönetimindeki İran’da Yunan,
Hint ve geç dönem Babil bilimleri belirli bir
10 Sezgin, F.: a.e., Cilt 4, s. 120-126.
11 Sezgin, F.: a.e., Cilt 6, s. 15; Cilt 7, s. 42.
12 a.e., Cilt 6, s. 72; Almanca çeviri için bkz. Strohm, H.:
Aristoteles.
Meteorologie. Über die Welt
, Berlin 1970, s. 240-241.
13 Sezgin, F.: a.e., Cilt 6, s. 118-120.
Ḳuṣayr ʿAmra Roma Hamamı (Caldarium)’nın kubbesindeki gök
haritasının rekonstrüksiyonu (M. Stein).
Kubbenin günümüzdeki durumunu gösteren fotoğraf.
1...,2,3,4,5,6,7,8,9,10 12,13,14,15,16,17,18
Powered by FlippingBook