B
alkan Savaşı’nın 100. yıldönümü dolayısıyla 2012 yılında
dünyada ve tabii ilgili ülkelerde birçok akademik etkinlik
yapıldı, medyada çeşitli programlar yayınlandı.
Uzun süredir düşündüğüm "Rumeli’ye Elveda" belgeselini ben de
100. yıldönümünde gerçekleştirdim, CNN Türk’te yayınlandı,
beklediğimden çok daha fazla ilgi gördü. Elinizdeki kitap belgeseli
esas almakla birlikte daha geniş, daha ayrıntılı bir metindir.
Geçmiş yüzyıllarda çokuluslu imparatorluklarda, bu arada
Osmanlı’da kendi hallerinde ve belirli haklara sahip olarak yaşayan
etnik ve dinsel nüfusların 19. yüzyılda uluslaşma sürecine girmeleri
ve buna bağlı olarak çokuluslu Osmanlı’nın trajik çöküşü, bizim
açımızdan “uzun yüzyıl”ın özetidir.
Kafkasya, Balkanlar ve Anadolu’da 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın ilk
çeyreğinde, etnik-dinsel kimliklere dayalı irredantist (diyelim,
saldırgan) politikalar egemendir. Balkan devletleri ve Çarlık Rusyası,
ele geçirmek istedikleri çokuluslu Osmanlı topraklarında yaşayan
Hıristiyan, Slav ve Grek kökenli nüfuslara ilişkin abartılı istatistikler
ürettiler. Ardından buna dayanarak “ırkdaşlarını, dindaşlarını
kurtarmak” ve o toprakları kendi ülkelerine katmak için askeri
politikalar geliştirdiler.
*
Balkan Savaşı’nın özeti budur.
Trajik Ermeni meselesi de bu tarihi zeminde oluştu.
20. yüzyılın başında Balkanlarda görülen etnik ve dinsel
hareketlenme, 21. yüzyılın başında Ortadoğu’da kendini göstermeye
başladı. Tarihten alınacak ders, bu sorunları kan dökmeden çözmeyi
gerektirir.
Araştırmanın belgesel haline getirilmesinde birinci derecede
‘müellif’, yönetmen Reyhan Yıldız’dır. Yıldız bu kitabın
hazırlanmasında da katkıda bulundu. Mülakat yaptığım tarihçiler
Şükrü Hanioğlu, Zafer Toprak, Richard Hall, Vasilis Nikoltsos ve
onunla Selanik’te röportaj yapan Yorgo Kırbaki belgesel ve kitaba
büyük zenginlik kattılar.
Kaynaklara ulaşmamda yardımcı olan Milli Kütüphane Başkanı
Tuncel Acar, İstanbul Belediye Kütüphanesi Müdürü Ramazan
Minder, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Genel Müdürü Mustafa Budak
ve uzman Muzaffer Albayrak, Edirne gezimizde bize akademik
rehberlik eden Bülent Atalay, araştırmacı yazar Fazıl Bülent
Kocamemi, L’Illustration ve Le Petit Journal dergilerinden tercümeler
yapan Riada Asimoviç Akyol kitaba değerli katkılarda bulundular.
Boyut Yayınlarının arşivinden harita ve görseller ilave edilerek
zenginleştirildi. Hepsine teşekkürlerimi sunuyorum.
TAHA AKYOL
21 Ocak Bağcılar
* Bu konuda şu son derece önemli makaleye bakınız: Mehmet Hacısalihoğlu, “Borders, Maps and Censuses, The Politicization
of Geography and Statistics in the Multi-Ethnic Ottoman Empire”, şu eserde: Comparing Empires, Encounters and Transfers
in the Long Nineteenth Century, der. Jörn Leonhard and Ulrike von Hirschhausen, Vandenhoeck & Ruprecht, 2011.
Baslarken...
.
