KAT‹P ELEB‹ÕDEN D‹G‹TAL MATBAACILI⁄A
FROM KATIP CELEBI
to
DIGITAL PRINTING
10
Bülent Özükan
11 Ekim, October 2008,
Istanbul
Tek nüsha olarak ço¤altt›¤›m›z
t›pk›bas›m
Cihannüma bizi hayalk›r›kl›¤›na u¤ratt›.
Haritalar› hariç girifl ve içindekiler bölümleriyle 724 sayfay› bulan Osmanl›ca
Cihannüma’n›n birbirinin ayn›s› hissini veren sayfalar› biraraya geldi¤inde
heyecans›z bir kitap ortaya ç›kt›.
Yay›nevimiz yazarlar›ndan araflt›rmac›-tarihçi ve yazar Orhan Kolo¤lu dostumuz,
sohbetlerimizde “bu sayfada ne demek isteniyor?” fleklinde bafllayan sorular›m›z›n say›s›
art›nca bir gün; haz›rda bekletti¤imiz sayfa kopyalar› üzerinden yeni Türkçeye çeviri
yapma arzusunu bildirdi¤inde beni ne kadar mutlu edece¤ini biliyordu…
Matbaan›n icad› Bat›’da sanc›l› olmufl. Matbaa’da ‹ncil çok say›da bas›l›nca yaln›zca
Paris’te 8.000’in üzerince kitap kopyac›s› isyan ederek toplu yürüyüfle geçmifller…
Osmanl›’da kimsenin tepkisi olmam›fl. Matbaan›n ilk etkisi ne okumay› tahmin edildi¤i
kadar art›rm›fl, ne de kitap kopyac›lar›n› iflsiz b›rakm›fl. Kitap kopyac›lar› sessizce hattat
olman›n yollar›n› aram›fllar. Ço¤alt›lan kitaplar›n yar›ya yak›n› ise ‹brahim
Müteferrika’n›n ölümüne kadar depoda al›c› beklemifl.
Yeni Türkçe’ye çevirilerde de hayalk›r›kl›¤› yaflad›k. Osmanl›can›n kurals›z yaz›m›,
noktan›n kullan›lmay›fl› okuyan›n anlamas›n› daha da zorlaflt›r›yorduk. Zaten
baz› bölümlerde, geçerlili¤i olmayan ayr›nt›lara da uzun uzun yer
veriliyordu. Sayfalar›n mealen çevirisinde karar k›ld›k. Cihannüma’n›n
her üç sayfas› için, neden bahsedildi¤ini içeren çeviriler kitaba renk
katmaya bafllad›.
Cihannüma’y› de¤erli k›lan, içerdi¤i bilgilerin yan›s›ra ço¤u ‹brahim
Müteferrika taraf›ndan eklenen harita ve levhalard›. Çal›flmalar›na
tükenmek bilmeyen enerjisi ile devam eden Kolo¤lu, haritalar ve
levhalar›n yorumlanmas›, bilgilerin de¤erlendirilmesi için bize Mustafa
Kaçar’› tan›flt›rd›. Osmanl› tarihi üzerine çok de¤erli araflt›rmalar› bulunan
Prof. Dr. Mustafa Kaçar’›n haritalar ve levhalar üzerine isteklerimizi ve sorular›m›z›
yan›tlamas›, çeflitli aralarla 3 y›l sürdü.
Sona yaklaflt›¤›m›zda kendimi biraz Müteferrika gibi hissettim. Boyut Yay›nlar›’na
fleklini veren tasar›mc› arkadafl›m Murat Önefl’in yeni bir form aray›fl› sürecindeki
tart›flmalar›m›z›n Ahmed El K›r›mî ile ‹brahim Müteferrika’n›nkilere benzedi¤ini hayal
ettim. Bu kitaptan keyif ald›ysan›z bunda yazarlar› kadar tasar›mc›s› Murat Önefl’in
büyük katk›lar› oldu¤unu bilmenizi istedim. Füsun Savc›’n›n y›llar süren ‹ngilizceye
çevirileri, Cihannümaya evrensel bir kimlik kazand›rd›.
Bu k›sa önsözü yazabilmek için okumalar›m aylar sürdü. Araflt›rmac› titizli¤i ile yaz›y›
kaynak bilgilerle bo¤mak yerine kolay okunsun, biraz da masals› olsun istedim. Ben
yay›nc›y›m, tarihçi de¤il. Ama okumad›¤›m hiçbir fleyi yazmad›m. ‹brahim Müteferrika
bask›s› Cihannüma'n›n orijinal kopyas›na dokundu¤um andan itibaren fikir projesini
yöneterek keyifli bir yay›na dönüfltürmekten ve bu önsözü yazabilmekten mutluyum.
disappointment on our part. With its introduction and contents pages, excluding the maps,
the 724- page-long Cihannüma, written in Ottoman Turkish, produced an uninspiring book
with its almost identical pages.
Historian-researcher Orhan Kolo¤lu, an author of our publishing house and a friend, knew
how happy I would be when he offered to translate the pending book into modern
Turkish; because during our chats, the number of our questions like
“what does it say on this page?” were gradually increasing.
The invention of the printing house in the West was painstaking.
When the number of Bibles printed at the printing houses increased,
over 8000 book copiers revolted in Paris and initiated a public procession.
No one reacted in the Ottoman lands. The initial effect of the printing house neither
increased readership as anticipated, nor forced the book copiers out of employ. The book
copiers quietly sought to become calligraphers. Almost half of the printed books waited for
buyers in warehouses until the death of Ibrahim Müteferrika.
Translation into modern Turkish was also disappointing. The irregularities of written
Ottoman Turkish were making it difficult for the reader.
In some sections there was detailed and irrelevant information. We decided on
an interpretative translation. Summaries of three pages at a time started to
add color to the book.
What made Cihannüma valuable was not only the information
it held, but also the maps and charts mostly added by Ibrahim
Müteferrika. Continuing work with his never ending energy,
Kolo¤lu introduced us to Prof. Dr. Mustafa Kaçar to interpret the
maps and charts. It took Prof. Dr. Mustafa Kaçar three years,
in intervals, to answer our questions and needs concerning
the maps and charts.
As we reached the end I started feeling somewhat like Müteferrika.
I imagined that the discussions I had with my friend, graphic designer Murat Önefl,
while searching for new forms, were perhaps similar to those that took place
between Ahmed El K›r›mi and Ibrahim Müteferrika. Contributions of
Murat Önefl add to the enjoyment of this book as much as its writers.
The translation into English by Füsun Savc›, over an extensive period of time, has
complemented the universal character of Cihannüma. I have to add that it took
me months of reading to write this short introduction. Instead of overwhelming the reader
with details of a meticulous researcher, I wished it to be read in an easy manner, like a story.
I am a publisher, not a historian; I did not write anything I have not read about.
I, on my part, feel gratified to have turned a conceptual project into a
pleasurable publication project from the moment I was able to touch the original copy of
Cihannuma, and also to have authored this foreword.
