360 YILLIK B‹R ÖYKÜ
9
Belki de art›k neredeyse yar› yar›ya müellifi oldu¤u kitab›na bu katk›y› da yapmaktan
ayr› bir keyif almaktayd›.
Kitab-› Cihannüma’da bir harita var ki, Mercator’a ait olmad›¤› kesin. Müteferrika
ekibince özgün olarak haritalaflt›r›ld›¤›na iliflkin bilgi de yok. Tarihçiler bu haritada
“terslik” gibi görünen farkl›l›¤›n baflka ‹slam haritalar›nda da görülebildi¤ini söylüyorlar.
Fark› alg›lamak çok kolay. Türkiye’nin Akdeniz sahilleri haritan›n üst k›sm›nda.
Karadeniz sahilleri ise altta. Haritaya yerlefltirilen pusulan›n gösterdi¤i kuzey yönü
do¤ru. Ters gibi duruyor ama bilimsel olarak böyle çizilmesi de hata de¤il…
D ijitale...
Gutenberg’den (1455) bafllayarak 1500 y›ll›k matbaac›l›k tarihi, ayn› kitab›n en k›sa
zamanda çok say›da ço¤alt›lmas›n› sa¤lad›. Son elli-altm›fl y›l›nda ofset matbaac›l›k,
çokrenkli foto¤raf bas›m›n› ekledi. Bugün, Boyut’un da sahibi oldu¤u
Dijital Matbaac›l›k sistemi, t›pk› el yazmas› kitaplar gibi her sayfas› farkl› yaz› ve
foto¤raflardan oluflabilen kiflisellefltirilmifl yeni bir matbaac›l›¤› günümüze tafl›d›.
Hattatlar ve kitap kopyac›lar› nas›l her kitab›n de¤iflik kopyalar›nda küçük ve
hofl farkl›l›klar yaratabiliyorsa, dijital matbaac›l›k da ayn› kitab›n her farkl› kopyas›nda
hayal s›n›rlar›n› zorlayan de¤ifliklikler yapabilme özgürlü¤ünü sa¤l›yor.
Cihannüma, Osmanl› Mimarisi’nde “her taraf› görmeye elveriflli caml› çat› kat›, taraça
ya da kule” anlamlar›nda kullan›l›yor. Dünya haritas›, atlas anlamlar›nda kullan›ld›¤›na
da rastlan›yor. Fatih Sultan Mehmed’in yap›m›n› tamamlatt›¤› (1451) Edirne Saray›’n›n
önemli bölümlerinden olan Cihannüma Kasr›’n›n yedi katl› oldu¤u ve en üst katta
sekiz köfleli bir oda ve ortas›nda bir havuzun bulundu¤u yaz›lmaktad›r.
2000’li y›llarda de¤erli ansiklopedicilerimizden Hakk› Devrim, gazetedeki köflesine
“cihannüma” ad›n› verirken herhalde “gözlem yap›lan yer” anlam›n› tercih etmifl olmal›.
Bir müzayede firmas›ndan edindi¤imiz ‹brahim Müteferrika bask›s› Kâtip Çelebi’nin
Cihannüma’s› yay›nevimizin koleksiyonunu süslüyordu. Tüm kaynaklarda “çok önemli
bir eser” oldu¤unda hemfikir olunan Cihannüma hakk›nda co¤rafyadan bahsetmesinin
ötesinde yeterli bilgi bulunmamas›, bakmaktan büyük keyif ald›¤›m›z Cihannüma
hakk›nda meraklar›m›z› harekete geçirdi.
‹lk amac›m›z aç›klay›c› bir tan›t›m yaz›s› ile az say›da nüshas› bulunan bu eserin
t›pk›bas›m
›n› yaparak tarih araflt›rmac›lar›n›n istifadesine sunmakt›.
the ‘invertedness’ can be found in other maps made by Muslim cartographers. Since it is a
map of Turkey, the difference can easily be perceived. The Mediterranean coasts of Turkey
are at the top of the map while the Black Sea coasts are at the bottom. The compass on the
map correctly indicates the North. The map seems to be inverted but it is not considered
scientifically wrong to draw maps in this fashion.
To digital...
The history of printing, beginning with Gutenberg (1455) has enabled multiple copies of one
book to be printed in a short time. The last fifty to sixty years of offset printing has extended
the use of multi-colored photography. Today, the digital offset presses, which Boyut also
possess, has contemporized a new type of printing similar to that of manuscript writing where
each page is individual in its writing and illustration.
In Ottoman architecture Cihannuma refers to structures on top of buildings that provide a
panoramic view. The word is also used for world maps or atlases.
Cihannüma Mansion, an important section of Edirne Palace which was completed
by Fatih Sultan Mehmet (1451) is claimed to have been seven stories high, with an octagonal
room on its top floor, housing a centrally located fountain.
When Hakk› Devrim, our renowned compiler of encyclopedias, named his newspaper column
“cihannüma” in the 2000s, he presumably preferred it to imply “an observatory”.
A copy of Kâtip Çelebi’s Cihannüma printed by ‹brahim Müteferrika, which we acquired at
an auction house, has been a precious item in the collection of our publishing house. All
sources refer to Cihannüma as a “very important piece of work”, and the lack of sufficient
information other than its being a book on geography prompted our curiosity.
Our initial objective was to present to researchers an
exact copy
of this rare piece of work
with an explanatory text. We duplicated a single
exact copy
of Cihannüma which led to a
Cihannüma’n›n
asl›na uygun çevirisini
anlayabilmek bugün
için neredeyse
imkans›z. Tarih
Kurumu bask›s›n›n
844 sayfas›n›n
tamam› örnek sayfa
anlafl›l›rl›¤›nda.
It is almost impossible
today
to understand
an original translation
of Cihann
ma.
The edition printed by
the Turkish H istorical
Society
can only
be
perceived as
ex
emplary
pages.
