37
R
ASATHANELER
Bugün biz, 1972, 1973 ve 1976 yıllarında Parviz
Vardjavand’ın idaresinde yürütülen kazılar saye-
sinde rasathanenin yapısı ve ayrıntılı planı
hakkında oldukça zengin bilgiye sahip
bulunuyoruz
3
.
Rasathanenin üzerine inşa edildiği tepe
günümüzde Raṣad Dāġī (GözlemDağı) olarak
adlandırılmaktadır. Bu tepe, Merāġa kentinin
son evlerinin yaklaşık 500 m. kuzeyinde
bulunmakta ve 512 m. uzunluğunda, 220 m.
eninde ve 110 m. yüksekliğindedir.
Kazılar yoluyla görülebilir hale gelen bütün
kompleksin bölümleri Vardjavand tarafından «16
muhtelif bölüm» olarak nitelendirilmiş, ve şu
şekilde adlandırılmıştır:
A) Doğu-batı ve
kuzey-güney duvarları.
B) Rasathanenin merkez kulesi.
C) Beş dairesel bölüm.
D) Dörtgen salon.
E) Kütüphane (?).
F) Konferans salonu.
G) Atölye.
H) Eyvanlı merkezi yapı.
I) Taş kaldırım.
J) Rasathanenin harap olmasından
sonraki dönemden kalan taşra yerleşim yeri.
Ayrıca, aşağıdaki ayrıntılar da bilinmektedir
Rasat-hane tepesi 139 m. uzunluğunda ve 1.10 m.
genişliğinde bir duvar ile iki bölüme ayrılmıştır.
1) Bütün binaları ve gözlem aletleri için
öngörülen mekanları içeren güney bölümü 280 x
220 metrelik bir yüzeye sahiptir.
2) Kuzey bölümü yaklaşık 220 metre
uzunluğundadır, eni kuzeye doğru azalmakta ve
220 metre ile 50 metre arasında değişmektedir.
Merkezi kule 28 metre çapındadır. Kule
içerisinde kurulmuş sekstanttan ve karşılıklı inşa
edilmiş merdivenlerden sadece 5,55 metrelik bir
bölüm geriye kalmıştır. Bu kalıntı kısım elbette,
bu sekstantın, Rey ve Semerkant
rasathanelerinin aksine, kısmen yer altına
yerleştirilmediğini belirgin kılmaktadır. Yarıçapı
muhtemelen 10 ila 12 metre arasında bir
büyüklüğe sahipti.
Daire biçimindeki diğer beş temel, astronomik
gözlemlerinhalkalı küre, duvar kadranı,
gündönümühalkası veya ekinoksal halka gibi özel
büyük aletlerle yapıldığı silindir kulelerin
kalıntılarına işaret ediyor görünmektedir. Geriye
kalan izler ayrıca, tarihsel kaynaklarınbildirdiği bir
kütüphanenin temeline işaret etmektedir.
Merkezi kulede sekstantın her iki yanında
bulunan yerler muhtemelen çalışma odaları ve
astronomların barındıkları meskenlerdir.
3 Vardjavand, P.:
Rapport préliminaire sur les fouilles de l’observatoire
de Marâqe,
Le monde iranien et l’islam. Sociétés et cultures
içerisinde, Cilt 3, Paris: Société d’histoire de l’Orient 1975, s. 119-124
ve 5 Levha; aynı yazar:
La découverte archéologique du complexe
scientifique de l’observatoire de Maraqé,
International Symposium on
the Observatories in Islam içerisinde, 19-23 Eylül 1977, ed. Dizer, M.:
İstanbul 1980, s. 143-163.
P. Vardjavand’ın Rapport préliminaire sur les fouilles de l’observatoire de Marâqe adlı eserinden fotoğraflar:
Merkezi kuleden geriye kalanlar
Merāġa Rasathanesi’nin bulunduğu tepenin havadan çekilmiş fotoğrafı
