36
A
STRONOMİ
Y
aklaşık 450 yılından beri eski Abbasi
Rasathanesi’nin bulunduğu Bağdat’ın,
m. 1258 yılındaki fethinden sonra
Hükümdar Hülagu, bilgin Naṣīreddīn eṭ-Ṭūsī
(ö.672/1274)’ye Batı Moğol
İmparatorluğu’nun başkenti Merāġa’da yeni
bir rasathane kurma görevi vermişti. Bir
rivayete göre, Merāġa’da rasathane kurma
fikri Hülagu’nun kardeşi büyük Kaan
Möngke’ye dayanmaktadır. Bu önerinin bizzat
Naṣīreddīn’den çıkmış olması ihtimali ise daha
kuvvetli görünmektedir
1
. Rasathanenin
inşasına 1259 yılına başlanmış olup, ne zaman
bitirildiği ise bilinmemektedir. Rasathanenin
1270 yılı civarında, yani Hülagu’nun
ölümünden (1265) birkaç yıl sonra çalışmaya
başladığı tahmin olunmaktadır.
Bu rasathane, Tebriz’in yaklaşık 80 km.
güneyinde ve Urmiye Gölü’nün 29 km.
doğusunda bulunuyordu. Rasathane, bir
meridyene tam olarak paralel uzanan bir tepe
üzerine inşa edilmişti. Harabelerin planını o
zamanki bilgilere dayanarak çizmiş olan
(yandaki resim) A. Houtum-Schindler’in
2
bildirdiğine göre, 1880’lerde bu rasathanenin
«sadece 4½ – 5 ayak (yaklaşık 1,5 m.)
kalınlığındaki duvar temelleri ve bir kaç
dairesel moloz yığını görülebilir durumdaydı.»
1.
Merāġa
1 Sayılı, A.:
The Observatory in Islam,
adı geçen yer ve tarih, s. 190.
2
Reisen im nordwestlichen Persien
1880-82, Zeitschrift der
Gesellschaft für Erdkunde (Berlin) 18/1833/320-344, özellikle s. 338 ve
Levha No. 6; Seemann, Hugo J.:
Die Instrumente der Sternwarte zu
Marâgha nach den Mitteilungen von al-ʿUrḍî,
Sitzungsberichte der
Physikalisch-medizinischen Sozietät zu Erlangen 60/1928/15-126,
özellikle s. 116 (Tekrarbasım: Islamic Mathematics and Astronomy serisi
Cilt 51, Frankfurt 1998, s. 81-192, özellikle s. 182).
Houtum-Schindler’e göre
Merāġa Rasathanesi’nin
yatay izdüşümü (1270 civarı).
ÜÇRASATHANE:
MERĀĠA
İSTANBUL
HVEN
